|
бўлиб қолади. Демак бу васфдаги вожиблик ёки ҳаромлик иллатга боғлиқ бўлиб қолади. Зеро иллат мавжуд бўлса ҳукм ҳам мавжуд бўлади, иллат йўқ бўлса ҳукм ҳам йўқ бўлади. Демак ҳукм бор ва йўқликда иллат билан бирга юради. Иллат бошқасида мавжуд бўлса ҳукм шу бошқага ҳам қиёс йўли билан тўғри келади. Ерлик, саҳролик, биродарининг савдоси устига савдо қилиш, нажш, улов минганларнинг йўлини тўсиб чиқиш, олиб келинаётган молнинг йўлини тўсиб чиқиш, буларнинг барчаси наҳий воқе бўлишига боис деб тушуниладиган васфдир. Демак иллат – наҳий бўлишига боис бўлган нарсадир. Яъни ҳукм шу иллат боис вужудга келди. Масалан ҳукм саҳроликка бориб боғланди, чунки бу саҳроликда нархни билмаслик иллати бор. Ҳукм биродарининг савдоси устига савдо қилишга бориб тақалди. Чунки шунда нарх барқарор бўлади ва икки биродарнинг бир-бирига ишончи бўлади (яъни биродарининг савдоси устига савдо қилиш ҳаром деган ҳукмнинг иллати нарх барқарор бўлмай қолиши ва икки биродарнинг бир-бирига ишончи йўқолиши бўлди). Ҳукм «нажш»га бориб боғланди. Чунки «нажш»да киши товарни сотиб олмоқчи бўлмайди, балки харидорга зарар етказиш учун нархни оширади. Ҳукм улов минганларнинг ва олиб келинаётган молнинг олдини тўсиб чиқишга бориб боғланди. Чунки бунда шаҳар аҳлига нархни қиммат қилиб юбориш, мол олиб келганга арзон қилиб юбориш бор. Демак бу савдоларда мана шу маънолар мавжуд бўлса улардаги савдо ҳаром бўлади ва бу савдолардаги даллоллик ҳам ҳаром бўлади. Бу маънолар мавжуд бўлмаса савдо ҳам, даллоллик ҳам ҳаром бўлмайди. Умар ибн Хаттоб р.а. шаҳарликнинг саҳроликка сотиб беришидан наҳий қилишдаги иллат саҳроликнинг нархни билмаслигидир, деб тушунгани учун: «Уларга (саҳроликларга) бозорни ва йўлни кўрсатиб қўйинглар. Уларга нархни билдириб қўйинглар», деди.
Демак даллоллик ҳам, савдо ҳам ҳалол. Бунинг далили очиқ кўриниб турибди. Мабодо агар наҳий қилинган савдо турларида даллоллик бўлиб қоладиган бўлса ёки даллолликда наҳий қилишга боис бўладиган иллат мавжуд бўлса, ана шундагина бу турдаги савдо ҳаром бўлиб қолади. Даллоллик бўлгани учун, яъни даллолликнинг ўзи ҳаром бўлмайди. Аксинча у ҳалол бўлиб қолаверади. Шунинг учун даллолик касби ҳалол бўлиб қолаверади.
388-бет
Бетлар: 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434